Ruta da Granxa a Fonte Primeiral

Canle labrada en pedra para suministro de auga ó Pazo de Bendaña. Antes chamábanlle A Torre ou A Casa do Marqués, pero como o ditador viñera en ocasións a ela pasou a ser A Horta de Franco. No Pinal do Marqués facían noite os pascueiros que levaban os cabalos á feira de Padrón. Onde antes había piñeiros mansos xigantescos medrou despois un bosque de acacias negras. Nos primeiros anos da posguerra A Torre de Vigo foi desmantelada pedra a pedra e trasladada a Meirás para compracencia daquela corte das marabillas. A balaustrada do Pazo de Dodro dispúxose sobre o muro de contención da explanada que está diante do edificio co que “la vista del Pazo de Meirás quedó así muy mejorada” (Franco visto por sus ministros, Ángel Bayod). Sánchez Cantón dinos que había en Dodro unha importante biblioteca que debeu marchar coas pedras. Os canteiros que participaron na demolición lembraban a fermosa fonte e os canzorros cos mastíns labrados no granito. Acaso soñen, alá desde as Mariñas, con volver algún día á pedra matricial dos montes de Dodro de onde foron arrancados. Ángel del Castillo (Inventario de la riqueza monumental y artística de Galicia ) chámalle Torre e Pazo de Dodro e di que, aínda que xa existía a principios do século XVI, o edificio fíxose despois en estilo barroco compostelano, dos séculos XVII e XVIII. O Couto Redondo de Dodro e Lestrobe foi da xurisdición do Marqués de Bendaña. Martínez Barbeito desenreda a súa xenealoxía que se remonta a don Marcos Fandiño, proxenitor tamén dos señores da Torre de Goiáns en Boiro. Na segunda metade do século XVII, don Carlos de la Torre Romay e Soutomaior, xentilhome de boca do rei enfeitizado Carlos II, herdou a casa e torre de Dodro e a Torre do Monte en Padrón. A súa filla Xoana casará co segundo marqués de Bendaña, don Xoán Benito Piñeyro e Ulloa. A partir de aí pertenceu a esta familia. Nos cuarteis das cinco pedras armeiras que ostentaba pódese reconstruír a historia do Pazo de Vigo e a de todas as liñaxes que con el emparentan: a flor de lis dos Florín, o enreixado dos Valadares, a torre dos La Torre, o piñeiro dos Camaño, as faixas dos Ribera e a serea nadando sobre as ondas dos Mariño. Xa se sabe que o primeiro da estirpe naceu na illa de Sálvora, da unión carnal dun fidalgo deste reino cunha serea de fermoso rostro. Relátao o licenciado Molina, no século XVI, na súa Descripción del Reino de Galicia . Cando Sarmiento chegou aquí polo enlousado Camiño Real, deixou escrita a data que veu na entrada: 1643. Resta agora un escudo daqueles cinco inaugurais e os muros da que foi Capela de San Xosé coa bóveda de pedra de cantaría, as cornixas traballadas así coma algunhas ménsulas no interior e unha imaxe moi fermosa do santo co neno Xesús que precisaría restauración. Consérvase a canle de pedra que traía a auga para o pazo desde preto da Pedra Redonda. Toponimia de Dodro e de Laíño. Os nomes na auga Manolo Lorenzo Baleirón.

Pedra Redonda Dinnos que o lugar no que se atopa chámase A Alla, supoñemos que pola abundancia de allos bravos (Allium sp.). Gonzalo Navaza, na Fitotoponimia comenta esa posibilidade para topónimos semellantes. Ovo abisal froito do parto dos montes, A Pedra Redonda que está arriba de Vigo, no camiño que vai á Mina, é un outeiro ciclópeo, un petón xigantesco puído cara o nacente coma unha esfera celeste. Poñémola á parte porque o merece. Nas proximidades dela atopouse unha cabeza toscamente labrada nun bloque granítico que se conserva no Museo Arqueolóxico de A Coruña, probablemente do período castrexo. A Pedra Redonda ten na súa superficie, coma os penedos do Santiaguiño do Monte e coma moitos outros, covas ou cazoletas formadas pola erosión das augas, que a tradición popular quere que sexan as pegadas do cabalo do Apóstolo e noutros lugares de Galicia as marcas que deixou a burra da Sagrada Familia na fuxida a Exipto. O que está claro para as nosas xentes é que as pedras colosais que polos montes paran só puideron quedar varadas neles despois da chuvieira bíblica do Diluvio Universal. Terra de xigantes. Ó pé da Pedra Redonda os xeólogos non dubidan.